Zorakılıq döngəsindən çıxa bilməyən qadınlara necə yanaşmaq lazımdır? Məsələn, mövzuların reaksiyalarından çox danışılması lazım olan şeylər nələrdir? Bizim bəzi şərh və reaksiyalarımızın günahkarın məsuliyyətini rədd edən tərəfləri varmı? Azərbaycanda qadınlara qarşı zorakılıq hadisələrinin tez-tez baş verməsinin səbəblərini, şiddətin anatomiyasını anlamaq üçün anası da vaxtilə şiddətin qurbanı olmuş, bu hadisədən psixolojik zərər görmüş nevroloq və influencer Günel Əzizova ilə danışdıq. “Bir qadın necə onu döyüb öldürən, bədənində iz qoyan birinə çevrilə bilər!” məsələn cavab.
Qadın sadəcə qadın deyil. Eynilə, kişi sadəcə kişi deyil. Heç kim sadəcə göründüyü kimi deyil.
Xarakter dəniz kimi düşünülürsə, ona çatan onlarla axarını da nəzərə almaq lazımdır. Adət-ənənə, din, mədəni vərdişlər, sorğulanması qadağan edilən tabular, insanı yaradan əxlaqi mühakimələr, demək olar ki, gördüyünüzü düşündüyünüz insandadır.
Hökmdarın nöqteyi-nəzərini daxililəşdirə bilərdikmi? Bizim bəzi şərh və reaksiyalarımızın günahkarın məsuliyyətini ləğv edən tərəfləri varmı? ‘Bir qadın necə bədənində izlər buraxaraq onu döyüb öldürən birinə çevrilə bilər!’ məsələn cavab.
Zorakılıq döngəsindən çıxa bilməyən qadınlara necə yanaşmaq lazımdır? Məsələn, mövzuların reaksiyalarından çox danışılması lazım olan şeylər nələrdir? Zorakılığa məruz qalan qadınların mədəni, ənənəvi və kişi zehniyyətindən ayrı olmadığını unutmaq olarmı?
Utancaq, həssas, sadiq böyüyən qızlar. Ciddi şəkildə icra olunan bir çox hökmlər. Asanlıqla uzaqlaşa biləcəyimiz şeylər?
Özüm üçün çox şey öyrəndiyim və tanış yerlərdə sual verməkdənsə susdum. Bu, əslində təsadüf deyil. Bu detal bizim üçün də önəmlidir.
Hardan başlayım… Valideynlərim boşananda o, əvvəldən evliliyi davam etdirə bilməyən pis və bacarıqsız biri kimi qəbul edildi. Demək olar ki, hər boşanmış qadının təcrübəsi bu istiqamətdədir.
İbtidai məktəbdə oxuyurdum. Anam mənə qulluq etmək istəyir. Amma içimdə o da məni günahlandırır. Çünki hər şeyin üstündə tək qalmışdım. Bəzən qəzəbini, çarəsizliyini mənə çatdırırdı. Onları uşaq kimi hiss edirsən. Qayğıkeş, sədaqətli ana rolunu almağa ehtiyac yoxdur. Bu gün onun niyə belə hiss etdiyini, haqlı olduğunu çox yaxşı başa düşürəm.
O, subay olduğu müddətdə tanıdığı və tanımadığı bir çox kişilər tərəfindən sözlü və fiziki zorakılığa məruz qalmışdı, bəzilərinin çox gənc yaşlarında şahidi olmuşam. Amma ya o, ya da hadisədən xəbəri olan hər kəs bunu ört-basdır edirdi, çünki o, birinci onu günahlandıracağından qorxurdu, dul, gənc və gözəl. Təbii ki, bunlar baş verərkən biz kənardan çox müasir, sevilən ailəyik. “Cahillər, görmədilər…” Belə bir şey yoxdur. Bunun oxumaq və ya təhsil almaqla heç bir əlaqəsi yoxdur. Zorakılıq həyatımıza müxtəlif yollarla daxil olur. Gün ərzində anam davamlı olaraq fiziki zorakılığa məruz qalmırdı. Onlar sizə birtəhər lazımsız, qüsurlu olduğunuzu, nə edirsinizsə edin, tənha qadın olduğunuzu, təhlükə olduğunuzu hiss etdirir, heç biri həqiqəti əks etdirmir. Zorakılıq heç də həmişə yumruq, təpik, təhqir və söyüşlə gəlmir. Bu, inandırma və mehribanlıqla gələ bilər.
Anam üçün ikinci dəfə evlənmək çıxış yolu idi. Bir çox gənc qadınlarda olduğu kimi. Cəmiyyət səni bir kişinin himayəsi altında qəbul edəndə sənə yox, o kişiyə hörmət etdiyindən fərqli münasibət sərgiləyir. Yavaş-yavaş anam hər şeyi geridə qoymalı oldu. Nəhayət peşman olub qayıtmaq istəyəndə bütün qapılar üzünə bağlandı və bu dövrandan çıxış yolunu həyatına son qoymaqda tapdı. Xoşbəxtlikdən sağ qaldı, lakin üzündə daimi deformasiya yarandı. Bundan sonra onun həyatı daha da çətinləşdi. Həmişə özündən utanırdı, həmişə üzünü gizlətməyə borclu idi. Əvvəllər gözəl olduğu üçün ona baxanlar, bu dəfə üzündəki maskaya görə ona nifrətlə baxırdılar. Yəni cəmiyyət baxımından çox şey dəyişməyib.
“YURISDİKSİYALARLA MÜBARİZƏDƏN ƏSAS MƏSƏLƏYƏ GƏLƏ BİLMƏSİNİZ”
“Zorakılıq həmişə yumruq, təpik və ya söyüşlə gəlmir. Bu, inandırma və yaxşılıqla gəlir” dedin. Praktikada bu necə baş verir? Onun sələfi hara gedir?
Qadın olaraq doğulduğunuz zaman şəxsi bütövlüyünüz tədricən dağılır. Doğulduğunuz andan o qədər mühakimə, o qədər inanca məruz qalırsınız ki… Bunların hamısı zorakılıqdır. İnandırma həm də zorakılığa aparan yolun təməl daşıdır. Anam cəhd edəndə, işə gedəndə, evdən qaçanda heç vaxt kürəyini döymürdülər. Tək olsaydınız nə edərdiniz? Səni öldürəcəklər, səni də öldürəcəklər. Bir tərəfdən bu həqiqətdir. Subay qadın olaraq düşünürsən ki, öz övladınla gedib evdə yaşayanda sənin başına gəlməyəcək heç nə qalmır. Əgər cəsarət edirsənsə, addım at, bəlkə heç nə olmayacaq, amma qorxursan. Bunu anama hər zaman deyirdilər. Yəni səni cəmiyyətə uyğunlaşdıran, idarə edənlər sənin anan, uğrunda öləcəyin dost, göz bəbəyi olan atan ola bilər. Çünki bu onların bildiyi və böyüdüyü nizam idi.
Bu, klişe olacaq, amma hər şey “özünü göstər”lə başlayır. Hər şey zorakılığın qurbanı ətrafında fırlanır. Gənc yaşlarından bir qıza həmişə birbaşa və ya dolayısı ilə daha məhdud, aşağı və daha itaətkar olmaq üçün xəbərdarlıq edilir. Buyurun, siz mühafizəkar ailədən deyilsiniz, ənənəvi ailədən deyilsiniz, ananız feministdir, atanız kommunistdir, hələ də gedib bununla məşğul olacaqsınız. Çünki onun məktəbindəki insanların valideynləri belə deyil. Çölə çıxanda belə deyil. Cəmiyyət və ya məhkəmə sistemi belə deyil. Nağıllar, seriallar, kitablar belə deyil. Bu ağrılı prosesdir. Müqavimət də belədir. Çünki əvvəlcə özünüzlə, sonra çox sevdiyiniz ananız, atanız, qardaşınız, dostunuzla vuruşursunuz. Prosesin ən çətin tərəflərindən biri də insanın öz sevdiklərinə qarşı üsyan etməsi və nəticədə bəlkə də rədd edilməsi, tək qalması və ya tərk edilməsidir. Uzun müddət mühakimələrlə mübarizə aparmadan məsələnin mahiyyətinə gələ bilməzsiniz.
Söhbət həmişə zorakılıq edəni görünməz etmək üzərində işləyir. İlk növbədə zorakılığa məruz qalan cinayətkar tapılır. O, bir şey etdi və buna layiq idi. Bu da onu qəzəbləndirdi. O, dəli idi və çox şey idi. Cinayətkarı görünməz etmək onun gücünü etiraf etməkdir. Deməli, artıq qəbul olunub. Bununla bağlı tənqid edəcəyimiz heç nə yoxdur. Bura qayıdaq. Bu qadın zorakılığa məruz qalmaq üçün nə etdi? Bir insanın zorakılığa, təcavüzə, zorlamaya görə “axtarıldığına” inana bilən cəmiyyət həm də cinayətkarı insanlıqdan çıxarır və zorakılığın hamımızın daxilində bir şey olduğunu gizlədir, hər gün. Evlilikdə bu baş verərsə, zorakılıqdan sonra ailələr müdaxilə edir. Bu həmişə belədir. Qadını razı salırlar. Onların qanından birinin qatil olması görünməz hala gətirilir. Bəhanə gətirirlər. Ona görə də zorakılıq heç də həmişə təpik və ya sillə ilə gəlmir. Münasibətdəki şiddəti anlamaq üçün o insanların doğum tarixinə baxmaq lazımdır, o əlaqənin başlanğıcı və sonu deyil. Çünki bu, o qədər uzun bir yoldur ki, sonda zorakılığa gətirib çıxarır.
‘MƏNİM HEKAYƏM BÜTÜN QADINLARIN HEKAYƏSİDİR’
İndiki şüurla ananı başa düşürsən. O vaxt necə idi? Heç başa düşməkdən yorulmadınızmı? Və ya əksinə, bu sizi əsəbiləşdirmədi?
Əvvəlcə ananı günahlandırırsan, bütün qəzəbini onun üzərinə qusdurursan. Çünki deyirsən ki, niyə müqavimət göstərmədin? Məni nəyə görə tərk etdin? Uzun müddət onu başa düşmədim. İnsan necə uzun müddət belə bir şeydə qalır? Bu qədər zəifsən? Uşaq vaxtı da deyirlər ki, sənin başına gələnlər bir gün uzaqda bitəcək, sən bunu edəcəksən. Heç kim demədi ki, biz böyüklərik, indi bunun öhdəsindən gələ bilərik. Bu missiya ilə böyüdükcə özünüzdən də məyus olursunuz. Çünki başa düşürsən ki, əslində bitəcək heç nə yoxdur. Siz də ondan qurtula bilmirsiniz… Siz də zorakılığın formalarına məruz qalırsınız. Birindən ayrıldığınız zaman ailəsi gəlib sizi razı salmağa çalışır və ya nə qədər şüurlu olsanız da, sizə pis münasibət bəsləyən biri ilə münasibətinizi davam etdirirsiniz. Bir tərəfdən onları öz həyatınızda yaşayırsınız.
Anamla aramdakı məsələni ondan uzaqlaşaraq həll etdim. Bu mənim hekayəmdir, eyni zamanda mənim hekayəm və bütün qadınların hekayəsidir. Buradan görmək lazımdır. Bir addım atanda təkcə ananız üçün deyil, özünüz və digər qadınlar üçün də atmağa çalışırsınız. Siz öz daxilində məsələni siyasiləşdirirsiniz. Öz içinizdə döyüşürsünüz. Siz anasız qadın olursunuz və anasızlığın gətirdiyi bir çox başqa münaqişələrlə üzləşməli olursunuz, lakin bu münaqişələr indi siyasi məsələnin bir hissəsidir. Çünki bunun niyə baş verdiyini daha yaxşı başa düşürsən. Səni niyə tərk etdiyi sualını tərk edirsən. Bunun hamımıza təsir edən daha böyük bir şeyə görə olduğunu başa düşürsən. Bir tərəfdən ananızın sizə bunları öyrətdiyini anlayırsınız: Əslində siz və ya ananız qadın olduğunuz üçün gücsüzlükdən, qurbanlıqdan bir addım da irəli gedə bilməyəcək insanlar deyilsiniz. Bizə təqdim olunan sərhədlər daxilində öz mübarizə mexanizmlərimizi inkişaf etdiririk, qadınlar bunu əsrlərdir edirlər. Yəni nə anam “ağıllı qurban” deyildi və başına gələnlərə görə bütün ömrünü ağlamaqla keçirdi. Həyat heç kəs üçün belə işləmir.
‘KİŞİ VİRUSLARI DA KEÇİR, KORONA KİMİ ÖLDÜRÜR’
Məqalənizdə həyatın bütün sahələrinə yayılan kişi hökmranlığını “virus” metaforası ilə təsvir edirsiniz. Tutduğunuz oxşarlıqlar bu günlərdən yaranan bir fürsət kimi görünmür.
Əvvəlcə düşünürdüm ki, virusdan metafora kimi istifadə etmək onu xaric etmək olardı. Xeyr deyil. Kişi virusu da yoluxur və yoluxduğu hər bir insanda fərqli forma alır. Yoluxdurur, dəyişdirir və öldürür. Eynilə tac kimi… Biz onu araşdırırıq, nə isə çəkirik, tarix yazırıq, ənənəni inkişaf etdiririk. İndi etdiyimiz kimi… Biz doğulduğumuzdan bəri daim yoluxmuş oluruq. Nəqliyyat vasitəsinə çevrilirik. Biz bununla mübarizə yollarını axtarırıq. Anam nəfəs ala bilmədiyindən şikayət edəndə deyirdim ki, o zaman üzünüzdəki maskanı götürün. Bunu demək asan olardı. İndi o maskanı endirə bilmirəm, əks halda yoluxma ehtimalım daha çoxdur. Düşündüm ki, əgər kişi virusunun korona virusuna nə qədər oxşar olduğunu anlaya bilsək, bəzən fərqində olmasaq da, əslində nə qədər qorxduğumuzu həm göstərə, həm də deyə bilərik. Ancaq eyni zamanda, biz öz əyləncə formalarımızı, öz mübarizə üsullarımızı, öz həll yollarımızı inkişaf etdiririk. Necə ki, biz əsrlər boyu patriarxiyaya qarşı çıxmışıq. Yaşadığımız bu günlər birtəhər keçəcək. Bilmirəm virusun peyvəndi olacaq və ya adi bir xəstəliyə çevriləcək, amma kişi virusu belə deyil.
Bəli. Peyvənd feminizmi. (Gülür)
“QADINDAN CƏMİYYƏT KİMİ MÜKƏMMƏL OLMAYI GÖZLƏYİRDİM”
Bu gün nə ilə məşğulsunuz? Keçmiş səni hara apardı?
Məni qadınlıqdan daha çox kişilik haqqında düşünməyə vadar etdi. Problemin bu olduğunu bir şəkildə görürsən. Niyə tək qadın olmaq problem ola bilər? Sən sadəcə bir insan növüsən. Yalnız 15 yaşıma kimi qadın həmrəyliyi ilə bir araya gəldim. Çünki siz də ön mühakimələrin bir parçasısınız. “Mən qadın hüquqlarını dəstəkləyirəm, amma feminist deyiləm” deyirsiniz. Siz bu etiketi almırsınız. Çünki o etiket eşitdiyiniz pis şeylərlə doludur. Hətta “Hababam Class” filmində də feminist müəllim var idi. Daha pis nə olardı…
Qadın həmrəyliyində ola biləcəyim, mövzunu danışa biləcəyim, dinlədiyim kanallara qoşuldum. Akademik sahəyə meylim olduğu üçün bunu akademik dünyada saxlamağa çalışıram. Orada da məişət zorakılığı işimin mərkəzində dayanır. Bu mövzuda tezis yazacağımı söylədiyimdən aylar sonra anladım ki, əslində həyatıma təsir edən bir şey olduğu üçün onu seçmişəm. Demək istəyirəm ki, yolda o mövzuya üz tutduğunun fərqində deyilsən. Bir dəqiqə gözləyin, buna görə çox incimişəm, ona görə də bunu seçdiyimi söyləmək çox vaxt apardı. Siz o çapıqları bir şəkildə daşıyırsınız, lakin onlar artıq yara deyil, dərinizin bir hissəsinə çevrilirlər.
Hazırda daha çox diqqət çəkdiyim məsələ kişilik məsələsidir. Müəssisələrdə, dində, ənənədə, evdə kişi mədəniyyəti. Kişiliyə gəlincə, bütün kişilər öz üzərlərinə götürülür, lakin söhbətimiz boyu gördüyümüz kimi, bu, təkcə kişilərə aid deyil. Qadınlar da bunun bir parçasıdır. Tezisim üçün mən məişət zorakılığı törədənlər və zorakılığın qurbanı olan qadınlarla danışıram. Bəzi qadınlar indi deyirlər, yaxşı, bilirəm ki, bu zorakılıq məni dəli edir və düz düşünməyimə mane olur. Onlar bu nöqtəyə uzun yoldan gəliblər, bu yolda dəfələrlə qayıdıblar, bir daha olmayacağına inanıb, güvəndilər. Qadınların və onların bəzi ailə üzvlərinin israrla onların arxasında dayanması çox təsirli idi. Amma məsələn, 6284-ə qarşı olan bir hissə də var. Kişilər çöldə qalsınlar, yoxsa küçədə qalsınlar deyə narahatdırlar. Deməli, onun yerinə qadın ölməlidir? Deyirlər ki, qadın təxribat etməsə, heç nə olmayacaq. Əmindirlər ki, zorakılığa məruz qalanda onların da bunda payı var.
Qadınlarla danışmaq ilk vaxtlar çox sarsıdıcı idi. Bu qədər şiddətə məruz qalan və hələ də 6284-ün silinə biləcəyini iddia edən bir qadın… Bu, həqiqətən insanları məhv edən və onları ümidsizliyə sürükləyən bir şeydir. Sonra bunu başa düşdüm. Mən əslində bütün cəmiyyətin etdiyi kimi bir qadının mükəmməl olmasını gözləyirəm. Sanki şüur doğuşdan bizə yüklənir, biz doğuşdan bütün problemlərdən xəbərdarıq və düzgün hərəkət etməliyik.
‘BU QADINLARA QARŞI EDİLİR’
Bunu özüm də müşahidə etdim. Bəlkə də təkrarlanan vaxtlar olur. Kişinin axmaqlığı, eqoizmi, hər cür absurd davranışları məni o qədər də narahat etmirdi, amma qadının məni daha çox sancması, hirsləndirməsi.
Əslində biz patriarxatı təkrarlayırıq. Bütün qadınlar sizin kimi düşünmək məcburiyyətində deyil, amma çox sabit şeylər var. İstər psixoloji, istər iqtisadi, istərsə də fiziki hər cür zorakılıq həyatımızda var və bəzən əslində həyatımıza girmir. Bəzən özümüzü inandırırıq. Bəzən biz zorakılığın səbəbkarları oluruq. Qadın olmaq bizi zorakılıqdan uzaqlaşdırmır. Hamımızın içində çoxlu səslər var. Qadınlar arasında, bir çox başqa səslər arasında, onun qeyri-adekvat və dəyərsiz olduğunu davamlı olaraq pıçıldayan bir səs var. Valideynlərimizdən, dünyadan öyrəndiyimiz səslər mühakimələri inkişaf etdirir. Bu səslər arasında daha bir səs ucaltmalıyıq. Daha çox xəbərdarsınız… Sizə təcavüz edilibmi? 9 yaşında olsan belə, fərq etməz. Sən bunu belə başa düşdün. Məsələn, qadınlara ən çox edilən şeylərdən biridir: Bu barədə düşünürsən, yəqin ki, səhv başa düşmüsən. Bunu 9 yaşında, 29 yaşında edirlər. Hər şeydən əvvəl sizin hesabınızı özünüzlə qırırlar. Öz ideyalarınıza belə etibar edə bilməyəcəksiniz. Feminizmin də ən mükəmməl olması gözlənilir. Min ildir boynumuza qışqıran patriarxat yenidən görünməz hala gətirilib və sən həm qadın, həm də feministsən, özünü bu qədər işıqlandırıbsan, necə səhv etmək olar? Mən bacarıram. Bir tərəfdən onun qüsurlu olduğunu deyirsən, digər tərəfdən onun mükəmməl olmasını istəyirsən. Əsrlərdir ki, patriarxiya qadınlara bunu edir.
Ev qadınlar üçün təhlükəsiz yer deyil, ancaq ev qadınlar üçün ən layiqli yerdir. Axı bu tək belə böyük paradoksdur… Zorakılıq deyiləndə hər qadın başına gələnləri düşünür. Xəbərləriniz dərc olunanda hər bir qadın başına gələnləri düşünəcək. Onun 13 yaşında özünü gözəl göstərmək üçün makiyaj etmək məcburiyyətində hiss etdiyini və ya kilolu olduğu üçün bəyəndiyi kişi tərəfindən ictimaiyyət qarşısında necə alçaldıldığını, ya da dayısı və bibisinin tapıldığı üçün onu necə tənqid etdiyini düşünəcəklər. çirkin, gözlərini qıyaraq və qayınanası onlara zorakı oğullarının bir daha bunu etməyəcəyini söyləyir. Bunlar bəlkə də ağla gələn ən “yüngül” xatirələr olacaq. Hamımızın başına gəlib. Nə qədər feminist olsaq da, feminist olanda mənim başıma gəlmədi? Yoxsa başqa bir feministin başına gəlməyib? Sevgi qırıntısının dalınca qaçıb, min bir təhqirə dözmədikmi? Hamımız yaşadıq. Yalnız Berfin və ya anamınki daha çox görünən yerdədir. Bu zorakılığı üzlərində daşıyırlar və sonda heç kim bu barədə danışmır. O, bu zorakılığı nəyin mümkün etdiyi barədə danışmır. O qadının qərarlarından danışır, üzünü, bu şiddəti gizlətməsini xahiş edir.
‘RAZILIĞIN QURULMASIDAN DANIŞIRIQ, SİZ BİR İNSANI SEVDİYİNİZİ DÜŞÜNƏ BİLƏRSİNİZ’
Bir neçə gün əvvəl Berfin üzünə turşu atan şəxsi sevdiyini bildirib. Onun bunu tərəddüdlə yazdığı aydın idi. Başına gələnləri başqa şeylərlə, məsələn, sehrlə izah etdi. Əslində, dostuma deyə bilmədim ki, bu dönüş təəccüblü deyil. İzah edə bilərsən?
Bu gün biz razılığın qurulmasından danışırıq. Bir insanı həqiqətən sevdiyinizi düşünə bilərsiniz. Əgər başqa bir imkanın olmadığına, səni həqiqətən sevə biləcək tək bir insanın olduğuna inanırsansa, o insan sənə bunu deyirsə və hər kəs sənin bu cəmiyyətə nə qədər aidiyyatı olmadığını xatırladırsa, belə bir qərar verə bilərsən. Anam deyirdi ki, mən də onu sevirəm, o hələ də məni sevir, ya da aralarında problemlər başlayanda kimsə tilsim edib. Yer üzündə günahlandırmaq üçün resurslarınız tükəndikdə, fövqəltəbii bir şeyə müraciət edirsiniz. Bu şeylər gözümün qabağında formalaşmağa başladı. Mənim tanış olmadığım şeylər, amma bunu başa düşmək üçün təcrübəyə ehtiyac yoxdur.
Berfin 19 yaşında gənc qadındır. Qadının üzünə turşu atmaq kimi hərəkətlər səni məndən başqa heç kimin sevməməsini, məndən başqa heç kimin yanında olmamasını hədəfləyir. Mən sənin gözəlliyini əlindən alıram və qadın üçün bu cəmiyyətdə gözəllik ön plandadır.
‘ZORAKLIQ HAQQINDA ÇOX MİF VAR’
Məyusluğunu bölüşənlər, prosesdən çəkildiyini bəyan edənlər, “qatilinə qayıtdı” deyənlər… Pierre Bourdieu-nin “Kişi hökmranlığı” kitabında yazılanları xatırladım. Mən sizə zəng etməzdən əvvəl o kitabı oxudum. Mən nəzəri olaraq həyatın nə dediyini axtarırdım. “Kişi hökmranlığı haqqında düşünəndə, hökmranlığın məhsulu olan düşüncə tərzinə müraciət etmək riski ilə üzləşirik” cümləsi. Uzun illər bununla mübarizə aparan biri kimi şərhlər və rəylər sizə necə görünür? Oxuduğunuz və ya eşitdiyiniz ən qəbuledilməz və qəbuledilməz şey nədir?
“Ay Günel, mən sənin üçün mübarizə apardım və yazığım gəldi…” İnsanlar özlərini təbəə edir; problem buradadır. Bu müzakirədə hisslərimizin yeri yoxdur, əhəmiyyəti yoxdur. Kiməsə verdiyimiz dəstəyə görə məsuliyyət daşımaq, bu qədər tez və açıq reaksiya verib, gözlədiyimiz kimi davranmayanda onu tərk etmək düzgün deyil. Nə olacağını bilmirik. Bu qərar hansı şəraitdə verilib? Biz də bunu həqiqətən bilmirik. Beləliklə, həm sevgi, həm də razılıq qurula bilər. Biz hamımız bunları yaşamışıq. Beynimizdə zorakılıqla bağlı çox mifik bir hekayə var. Çünki ağlımız həqiqəti qəbul etmək istəməyə bilər. Bir nəfər qatil var, ağzından köpük çıxır. Digər tərəfdən bir qurban var. O, həm də əksər hallarda getdikcə kiçikləşən qadındır. Onun başına nəsə gələcəyini gözləyir. Hər iki tərəfi insanlıqdan çıxaran mifik hekayə ilə özümüzü səhnədən atırıq. Beləliklə, biz özümüzü həm cinayətkar, həm də qurban olmaqdan xilas etmiş oluruq.
İnsanın 20 il ərzində öyrəndiyini bir cümlə ilə silə bilməzsən. Başqa bir ehtimal var desəniz və tez inanmasanız, dönüb uzaqlaşa bilməzsiniz. Anamla üz-üzə gəlməyim illər çəkdi. İllərlə ona başa salmağa çalışdım ki, başqa bir ehtimal var. Bunu dəstəkləmək üçün yollar axtardım. Qurban kimliyi indi ona yapışmışdı, o bunu qəbul etmişdi. O qədər cavab almadım, o qədər vaz keçdim ki, başqa imkanın olmadığına inanmağa başladım. Bir müddət sonra sizi inandırmağa başlayırlar. Heç nə dəyişməyəcək deyirsən, ümidini kəsirsən. yorulmusan. Bu çox insani hissdir. Amma sən bilirsən ki, birini tək qoysan, hər yerdə min nəfəri var. İstisna deyil, birinci deyil. Ona görə də qapını həmişə açıq saxlamalısan. Xilaskar kimi yox, bərabər bir insan kimi.
Bundan sonra neçə il yaşayacaq, bu qadın tək yaşayacaq. Ehtimal var deyib geri dönəndə o, adət etdiyinə qayıdacaq. Öyrəndiyi “bir daha etməyəcək…” Çünki illərdir bunun təklifi ilə yaşayır. Onun ailəsində də var. Hamımız bununla yaşayırıq və ya işdə “bu mənim üçün dəyişir” deyə düşünəcək. Mənim “Qadınlar tək qalmaqla ən çox tanışdır” ifadəm çox arabesk səslənə bilər, amma elə deyil. Bu düzəlişdir. Doğulduğumuzdan bəri bizə deyilən, yaşadığımız bir şeydir. Bizə gerçək kimi təqdim edilən bu tənhalığı sındırmağın, geridə qoymağın yolu həmrəylikdən, ortaq inancları qırmaqdan keçir. Bu, təkcə ailəmizin yanımızda olması deyil, təkcə qadın dostlarımızın olması deyil. Həmrəylikdə nə qədər israrlı olmağınız önəmlidir. Qadınlardan imtina edin. Onlar geri qayıtmaq istəyirlər. Çünki orada daha rahat ola bilər. Hər küncü bildiyiniz bir yer. Çünki mübarizə yorucudur. Üzünüzü hər gün qəzetlərdə və tibb jurnallarında bir nümunə kimi görmək yorucudur. Sadəcə insan hiss etmək üçün geri qayıtmaq istəyə bilərsiniz. Necə azad ola bilərik deyə düşünəndə ağlımıza ilk gələn pul olur, çünki pul gücdür. Pulu olanlar yaxşı vəziyyətdədir, amma mən burada magistraturanı bitirən, ərindən çox qazanan, amma əri hələ də maaşını müsadirə edə bilən xanımlarla danışıram. Təkcə pulla, tək kapitalist nizamında yer qazanmaqla tam həll oluna biləcək heç nə yoxdur. Dur deyə bildiyimiz zaman arxamızda dayana biləcək mexanizmlər lazımdır. 6284 saylı İstanbul Konvensiyası müzakirə edilir, edam qanunu müzakirə edilir. Onlar qadın hərəkatının mübarizəsi nəticəsində əldə edilən hər şeyi puç etməyə çalışırlar. Küçədə təcavüzkarları sərbəst buraxacaqlar və bu hücumçular insanların təsəvvür etdiyi kimi ətrafda qaçan qorxunc, köpüklü insanlar deyil. Onların hamısı sənin və mənim kimi insandır. Kimisi atamız, kimisi əmi, kimisi qardaşımızdır.
Hazırda özümü necə hiss etdiyini bilmirəm. Anamın necə hiss etdiyini bilirəm. Gördüyüm qədər bilirəm. O, cəlladı olan Stokholm sindromuna aşiq oldu… Yəqin ki, yox. Onun hissləri adından danışmaq, onun adından açıqlama vermək düzgün deyil. Yanında durmalı və başqa bir ehtimalın olduğunu israr etməlisən. Həbsxanaya düşdükdən sonra üzünə turşu atan biri haqqında düşünməkdən əl çəkə bilməzsən, söhbət bundan gedir, səndə silə bilməyəcəyin bir iz buraxmaqdan ibarətdir. Bu qadın gənc qadındır. Yenə də qadının əla qərar verməsini gözləyirik. İnsanlar onun keçmişinə baxmır və 19 yaşımda nə işlə məşğul olduğumu soruşmurlar. 19 yaşım olanda indiki xarakterimin tam əksini edirdim. Sözlü və psixoloji zorakılığa da məruz qalmışam. Mən də başqa qadınları təhqir edirdim. 19 yaşım olanda patriarxat məni sevirdi. Bunu da atlayırıq. Günel bu gün bu qərarı vermiş ola bilər, lakin bu qərardan imtina etmək üçün hər zaman azadlıq və imkan var. Həmçinin şikayətini geri götürməsindən asılı olmayaraq, bu iş artıq açıq məhkəmə prosesidir, sona qədər davam etdiriləcək.
‘BÜTÜN DÜNYA KÖMƏK OLANLAR ÜÇÜN DİZAYNİB ALMA SƏN SOLƏLSİN’
Ananız indi necədir? Necəsən?
Artıq bizim böyük və zərərli münaqişələrimiz yoxdur. Ana və qız olmaq da özlüyündə başqa bir iyerarxiya yaradır. Hazırda biz daha çox iki bərabər kimi davranmağa çalışırıq. Hələ də çoxlu yanlış təsəvvürlər var. Məndə də var. İndi bilir ki, tək yaşaya bilər, tək yaşamaq pis bir şey deyil, zaman-zaman bu fikirlə mübarizə aparsa da. İş tapmaq çox çətin idi. İş tapmaq üçün çölə çıxanda qapılar üzünə çırpıldı. Hər dəfə məyus halda qayıdıb təslim oldu. Qərarımı verdim, bundan sonra patriarxatla mübarizə aparıram, ərini boşaram deməklə kifayətlənmirəm, iş tapacam. Universitet məzunu olsanız da, 10 ildir ki, peşənizlə məşğul olmamısınızsa, ya sizə iş vermirlər, ya da aşağıdan başlayırlar. Ona görə də insanın azad iradəsi, təkbaşına qərar qəbul etmə gücü haqqında danışmazdan əvvəl daha geniş çərçivə haqqında düşünməliyik.
Siz sizin üçün yaradılmış bir dünyada yaşamırsınız. Biz solaxay yaşayırıq. Bütün dünya sağ əlli insanlar üçün yaradılıb, amma siz solaxaysınız. Soruşur ki, sən qəribəsən, yoxsa o əllə necə yaza bilərsən ki, heç bir problem yoxdursa, həm sağ əlini, həm də əlini istifadə edə bilirsən.