Cabir İmanovun ölümündən sonrakı reaksiyalar
49 yaşlı Əməkdar artist Cabir İmanovun qəfil vəfat etməsindən sonra onun barəsində Azərbaycan ictimaiyyətindəki reaksiyalar birmənalı olmadı.
O, geniş tamaşaçı auditoriyasına malik “Şən və Hazırcavablar Klubu (KVN)” komandasının üzvü, komediya aktyoru kimi tanınmaqla yanaşı, 1999-2018-ci illərdə Daxili İşlər Nazirliyində xidmət etmiş, polis polkovnik-leytenant rütbəsinədək yüksəlmişdi.
Həmçinin bir müddət Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin Mədəniyyət Mərkəzinə rəhbərlik edən Cabir İmanovun ölümü haqqında xəbər yayılarkən, ilk anda çoxları onu sadəcə sənətçi kimi xatırlayaraq kədərləndi. Lakin qısa müddət sonra onun polis kimi fəaliyyəti dövründə adının qarışdığı hadisələr də müzakirələrə çıxarıldı.
Nəticədə, Cabir İmanovun ölümü cəmiyyətdə iki fərqli reaksiyanı üzə çıxardı: bir tərəf onun sənətinə hörmət olaraq rəhmət diləkləri və təriflər səsləndirdiyi halda, digər tərəf keçmişdə törətdiyi zorakılıq əməllərini xatırladaraq onu qınadı.
Medianın reaksiyası
Cabir İmanovun vəfatı xəbəri yayıldıqdan dərhal sonra rəsmi qurumlar və media nümayəndələri mərhumun ailəsinə başsağlığı verməyə başladılar. Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyeva şəxsi “Instagram” hesabında “nurlu, səmimi və qeyri-adi istedada malik insan” olan Cabir İmanovun ölüm xəbərinin onu sarsıtdığını yazdı və ailəsinə başsağlığı dilədi.
Mədəniyyət Nazirliyi və digər rəsmi qurumlar da Cabir İmanovun sənət və mədəniyyət sahəsinə verdiyi töhfələri vurğulayaraq onun vaxtsız ölümünü itki kimi qiymətləndirdilər. Teatr və televiziya sahəsindəki həmkarları, tanınmış sənətçilər Cabirin uzun illər ərzində yaratdığı yaddaqalan obrazları xatırladıb, onun səhnədəki koloritli ifalarını tərifləyən açıqlamalar verdilər. Məsələn, Cabirin yaxın dostu Murad Dadaşov emosional paylaşım edərək “Cabirlə bərabər bu gün mən də öldüm” sözləri ilə kədərini ifadə etdi.
Ümumilikdə əksər media platformaları ilk xəbərlərində Cabir İmanovun zəngin yaradıcılıq yolunu və gənc yaşda dünyasını dəyişməsini ön plana çəkdilər.
“Real TV”-nin rəhbəri Mirşahin Ağayev isə İmanova qarşı səsləndirilən tənqid dalğasına sərt reaksiya verdi. O, sosial şəbəkələrdə mərhum haqqında mənfi danışanları “Cabirin ruhunu rahat buraxmaq istəməyən qaragüruh” adlandırdı və Cabir İmanovun dövlətinə və millətinə bağlı ziyalı sənətkar olduğunu vurğuladı.
Mirşahinin sözlərinə görə, Cabir və onun qardaşı Tahir İmanov “milli-dövlətçi ziyalı dünyagörüşünün parlaq təmsilçiləridir” və “satiranın yüksək liqasında” təmsil olunan bu insanları sosial şəbəkələrdə “aşağı zövq aşılayan qara-qura güruh” qarşısında alçaltmağa yol vermək olmaz. O, Tahir İmanova müraciətlə “Siz hüznünüzlə məşğul olun… “təfərrüatlarla”, tullantılarla biz məşğul olarıq” deyərək tənqidçilərlə polemikaya girməyi medianın öhdəsinə buraxdığını bildirdi.
Mirşahin və onun kimi düşünənlər hesab edirdi ki, Cabir İmanovun ölümü ilə bağlı keçmiş hadisələri gündəmə gətirib mərhumun “ruhunu incitmək” yolverilməzdir və “o dövrün kitabı artıq bağlanıb”, indi 20 il əvvələ aid kin-küdurətlə yaşamağın mənası yoxdur.
Bəs nə idi bu işgəncə və zorakılıqla bağlı tənqidlər?
Cabir İmanovun vəfatı xəbəri yayıldıqdan bir neçə saat sonra sosial şəbəkələrdə onun barəsində tənqidi fikirlər paylaşılmağa başlandı. Bəzi vətəndaşlar və ictimai fəallar Cabir İmanovun keçmişinə dair tənqidi statuslar yazmağa başladılar.
Beləliklə, qısa zamanda sosial şəbəkədə cəmiyyət iki yerə bölündü: bir tərəf Cabirin yaxşı insan olduğunu, sənətinə görə xatırlanmalı olduğunu deyir, digər tərəf isə “polis Cabir”in 2003-cü il prezident seçkilərindən sonrakı etirazlar zamanı törətdiklərini unutmağın mümkünsüzlüyünü bildirirdi.
Cabir İmanovun uzun illər polis orqanlarında çalışması faktı bir çoxları üçün əsas müzakirə mövzusuna çevrildi. Jurnalist Sevinc Telmanqızı sosial şəbəkə hesabında yayınladığı statusda qeyd etdi ki, “2003-cü il 15-16 oktyabr həbsləri zamanı tutulanlara ən qəddar işgəncələri verən, onları xüsusi həvəslə döyənlərdən biri də Cabir İmanov olub”.
Onun sözlərinə görə, Cabir İmanov “Əməkdar artist olmaqla yanaşı, zamanında işgəncə maşınının fəal üzvlərindən idi”. Yəni, jurnalistin iddiasında Cabir İmanov təkcə passiv şəkildə əmrləri icra edən polis olmayıb, siyasi fəallara qarşı xüsusi amansızlıq göstərən şəxs kimi xarakterizə olunurdu.
Bir çox istifadəçi Sevinc Telmanqızının açıqlamasını paylaşaraq “həqiqətlər gözardı edilməməlidir” deyə şərh versə də, onu qınayanlar da tapıldı.
Həmin tənqidi mövqeyi dəstəkləyən əlavə nümunələr tezliklə ortaya çıxdı: “Meydan TV”, “Hamam Times” kimi müstəqil media qurumları Cabir İmanovun 2003-cü il 15-16 oktyabr etirazları zamanı mülki geyimlə etirazçını təpikləyib yerə yıxması barədə arxiv video-kadrlarını yayımladı.
Bu görüntülərin paylaşılması sosial şəbəkələrdəki rezonansı daha da gücləndirdi – insanlar öz gözləri ilə Cabirin həmin toqquşmalarda iştirak etdiyini və vətəndaşlara qarşı zorakılıq etdiyini görüb müzakirələrə qoşuldular.
Mövzunu davam etdirən digər bir səs vəkil Osman Kazımov oldu. O, “Facebook”da paylaşdığı uzun statusda 2003-cü ilin oktyabr hadisələri zamanı Biləsuvar hadisələrinə görə həbs olunan müxalifətçilərin məhkəməsində yaşanmış bir epizodu detalları ilə xatırlatdı.
Osman Kazımov yazıb ki, həmin məhkəmə iclasında Cabir İmanov zalda deyil, prosesə gəlmiş başqa polis əməkdaşları ilə birlikdə bir pəncərənin arxasından müşahidə aparırmış. Məhkəmə gedişində gərginlik yaranıb, polis əməkdaşlarının verdiyi ziddiyyətli ifadələrə etiraz olaraq həbsdəki şəxslər onlara ağır sözlər deyirmiş.
Bu vaxt Cabir İmanov fasilədə dəhlizdə Osman Kazımova yaxınlaşaraq xahiş edib ki, həbsdə olan gənclərə irad tutsun, polis əməkdaşlarına söyüş söyməsinlər. Osman Kazımov isə “İşgəncədə iştirak etmisənmi?” sualı ilə ona qarşılıq verib. Vəkilin yazdığına görə, Cabir bu gözlənilməz sualdan sarsılaraq qızarıb və “hə, döymüşəm” deyə etiraf edib.
Osman Kazımov yazır ki, bundan sonra o, zala qayıdıb həbsdəki dostlarına Cabir ifadə verərkən təmkinli olmalarını xahiş edib. Nəticədə, Cabir İmanov məhkəmədə yalan ifadə versə də (ehtimal ki, etirazçıların əleyhinə ifadə), həbsdə olanlar sakitcə onun ifadəsini dinləyib, yalnız onun onlara işgəncə verdiyini təsdiqləməklə kifayətləniblər. Vəkil qeyd edir ki, həmin məhbus dostları Cabirə heç bir təhqir etməyiblər, sadəcə onun vaxtilə etdikləri barədə həqiqəti söyləyiblər.
Osman Kazımov bu xatirəni bölüşdükdən sonra əlavə edib ki, “Bəlkə də Cabirin sonralar yaratdığı obrazlar, hətta bəzən dövlət başçısını tənqid edən səhnələr etdiklərinin peşmançılığı idi”. Yəni vəkilin fikrincə, Cabir İmanov sonrakı illərdə satirik yaradıcılığı ilə, müəyyən mənada, keçmiş səhvlərini sanki yumağa çalışırmış.
Sosial şəbəkələrdə Cabir İmanovu tənqid edən bu kimi statuslar çoxsaylı şərh və paylaşımlar toplayıb. Xüsusən gənc siyasi fəallar, 2003 hadisələrinin şahidləri və həmin dövrün müxalifət üzvləri Cabir İmanov haqqında “işgəncəçi polis” imicini qabardan rəylər yazıblar. Onlar vurğulayıb ki, Cabir cəzasız qalmış və sonradan yüksək adlarla təltif olunmuş bir məmur kimi simvolik məna daşıyır – bu cür insanların əməlləri unudulmamalıdır.
Digər tərəfdən, sosial mediada Cabiri müdafiə edən nüfuzlu şəxslər də səslərini ucaldıblar. Jurnalist Raminə Eyvazqızı bu mövzuda paylaşılan tənqidi fikirlərə etiraz edənlərdən idi. O, “Ölmüş adamın qeybəti! Bu o qədər asandır ki…” deyərək ölənin arxasınca ağır ittihamlar səsləndirməyin asan, lakin etik olmadığını vurğulayıb.
R.Eyvazqızının sözlərinə görə, əgər Cabir İmanov 20 yaşlarında kimisə döyübsə, sonrakı 30-40 yaşlarında elə ciddi parodiya və səhnələrlə yadda qalıb ki, hətta televiziya kanalları qardaşları (Cabir və Tahiri) efirə çıxarmaqdan çəkiniblər. Bu fikirlə o, Cabirin sənətdəki tənqidi çıxışlarının da dəyərli olduğunu və onun tək “pis adam” kimi yadda qalmamalı olduğunu bildiririb.
Raminə Eyvazqızı hesab edir ki, peşəkar jurnalistlər və cəmiyyət nümayəndələri vəfat edən bir insan barədə dərhal “ifşaedici” paylaşımlar etməkdənsə, susmağı bacarmalıdırlar.
- Ərdoğanın “legitimlik” dərdi: Türkiyə xarici siyasətdə daxili legitimlik axtarışındadır
- NATO ilə tərəfdaşlığın inkişafı: Hikmət Hacıyevin İsveç və Slovakiya səfirləri ilə görüşü nə məna verir?
- Andranik Simonyanın Bakıya səfəri fonunda Azərbaycan-Ermənistan yaxınlaşması
Şərif Ağayarın mövqeyi və doğurduğu rezonans
Cabir İmanovun ölümü ətrafında baş verən müzakirələrin ən çox diqqət çəkən məqamlarından biri də yazıçı Şərif Ağayar ilə Cabirin qardaşı Tahir İmanov arasında gedən polemika olub. Belə ki, Cabirin ölümündən bir neçə gün sonra qardaşı, aktyor Tahir İmanov sosial şəbəkədə videomüraciət yayıb. O, həmin videoda qardaşının dini mənsubiyyəti barədə yayılan iddialara və cənazə mərasimində jurnalistlərin çəkiliş aparmasına sərt reaksiya verib. Videonun davamında isə o, dövlət rəhbərlərinə təşəkkür etməyi də unutmayıb.
Məhz bu məqamda yazıçı Şərif Ağayar çox sərt üslubda reaksiya verib. O, Tahir İmanovun paylaşdığı videomüraciətə cavab olaraq öz “Facebook” hesabında yayımladığı statusda Tahirin davranışını kəskin tənqid edib.
Şərif Ağayar yazıb ki, “Məsələ budur ki, dərd çəkməkdən çox yaltaqlandığını hiss edirik”. Onun fikrincə, Tahir İmanov qardaş acısını səmimi yaşamaq əvəzinə müəyyən qüvvələrə xoş gəlməyə çalışır.
“Yumor çox ciddi silahdır. O, gücə quyruq bulayanda təlxəkliyə çevrilir” deyən Ş.Ağayar Tahir İmanovun bu vəziyyətdə “güc” qarşısında “quyruq buladığını”, yəni hakimiyyətə yarınan mövqe tutduğunu iddia edib.
“Tənqidi fikirlərə gəlincə, sadə bir şeydir… Molla hamımız üçün soruşacaq: halallıq verirsiz? Şəxsən mən Cabir İmanova halallıq verirəm, istedadlı adam idi, tanrı səhvlərini bağışlasın.
Haqqını halal eləməyənlər də var və əsaslandırırlar… Arqumentlərə cavab verin lütfən… Nə dırnaqarası jurnalistlər? Video var, fakt var, Şuşa ilə “risovka”lıq eləmək xilas yolu deyil axı. A kişi, qardaşın ölüb e sənin, bu vəziyyətdə necə yaltaqlanırsan? Hansı şüurdur bu? Utanmırsan? Olmaz, qarabağlı qardaş. Ölüm faktında yaltaqlığa yer yoxdur. Az qala deyirsən ki, uğurlu daxili siyasət nəticəsində qardaşım öldü… Özünü çox alçaltma lütfən. Hacıbala Abutalıbov şarjına çevrilmə. Kədəri adam balası kimi yaşa. Düşün ki, qardaşıma niyə halallıq verməyənlər var? Harda və necə səhv etdi? Həyasızlıq eləmə. Ayıbdır, əzizim. Utan azca. Çox pis görünür e kənardan… Vallah…”
Cabir İmanovun ölümü ətrafında baş verənlər Azərbaycan cəmiyyətində dərin kök salmış bir sualı yenidən gündəmə gətirib: “Ölənin arxasınca danışmaq olarmı, olmazmı?”
Ənənəvi yanaşmaya görə, dünyadan köçən insan yalnız yaxşı cəhətlərlə xatırlanmalıdır. Lakin bu hadisə göstərdi ki, cəmiyyətin bir qismi üçün ictimai ədalət hissi və yaddaş ənənədən üstün gəlir. İnsanlar keçmişdə baş verən haqsızlıqları unutmur və hətta illər sonra belə, ədalət təmin olunmasa, bunu xatırlatmaq ehtiyacı duyurlar.
Cabir İmanovun timsalında bir çoxları üçün 2003-cü ilin siyasi repressiyaları yenidən xatırlandı, həmin dövrdə əziyyət çəkənlərin ağrıları gündəmə gəldi.
Nəticə etibarilə, Cabir İmanovun ölümü yalnız bir aktyorun, polis əməkdaşının həyatdan getməsi hadisəsi olmaqdan çıxıb, ictimai vicdan mövzusuna çevrildi.
Bir tərəf üçün Cabir İmanovun siması 2000-ci illərin əvvəlindəki siyasi repressiyasının xatırlatması idi – onlar üçün ədalət naminə bu həqiqətlər deyilməli idi. Digər tərəf üçün isə Cabir İmanov milli mədəniyyətə töhfə vermiş bir sənətkar idi və ölümündən sonra ona hörmətsizlik edilməsi yolverilməz sayılırdı.
Yazıçı Şərif Ağayarın qalmaqallı çıxışı isə göstərdi ki, hətta məşhurların ailə üzvləri belə ictimai tənqiddən kənarda deyillər və cəmiyyətdə hörmət qazanmış şəxslər belə bir məsələdə açıq mövqe sərgiləməkdən çəkinmirlər.
Bu hadisə ətrafında yaranan polemika uzun müddət yadda qalacaq bir nümunədir. Cabir İmanovun ölümü bir daha sübut etdi ki, keçmişin izləri silinmir – cəmiyyətdə ədalət və yaddaş tələb edənlər üçün zamanın ötməsi önəmli deyil.
Nəhayət, bu müzakirələrdən çıxan mesaj odur ki, hər bir insan – istər yüksək vəzifəli polis olsun, istər sevilən sənətçi öz əməllərinə görə tarix və cəmiyyət qarşısında cavabdehdir. Bu cavabdehlik bəzən ölümündən sonra belə şəxs haqqında deyiləcək sözlərdə özünü göstərir.
Cabir İmanovun ölümündən sonrakı reaksiyalar