Ekrem İmamoğlu barəsində “casusluq” ittihamı
Türkiyənin ən tanınmış müxalifət fiqurlarından biri, İstanbulun keçmiş bələdiyyə başçısı Ekrem İmamoğlu barəsində “casusluq” ittihamı ilə istintaq başladılıb.
Hakimiyyətə yaxın dairələr onu “xarici qüvvələrlə əməkdaşlıqda” günahlandırır, müxalifət isə bunu siyasi təqib adlandırır. Bu hadisə prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanla İmamoğlu arasında illərdir davam edən siyasi rəqabətin növbəti mərhələsinə çevrilib.
Casusluq istintaqının detalları
İstanbul Baş Prokurorluğu İmamoğlu, onun keçmiş kampaniya müdiri Necati Özkan və jurnalist Merdan Yanardağı casusluq ittihamı ilə bağlı araşdırmaya cəlb etdiyini açıqlayıb. Prokurorluq ittiham edir ki, İmamoğlunun kampaniyasında çalışanların bir qismi Hüseyin Gün adlı şəxs ilə əlaqə saxlayıb.
Hüseyin Gün iyul ayında “xarici ölkə maraqları naminə kəşfiyyat fəaliyyəti”ndə ittiham edilərək həbs edilib. Prokurorluğun açıqlamasına görə, Günün ifadələri və elektron sübutlar İBB-nin məlumatlarını sızdırmaq məqsədi daşıyan planın üstünü açıb. Xüsusilə ittihamlara görə, Gün İmamoğlunun komandası ilə “Wickr” adlı şifrəli mesajlaşma proqramında (hər biri “Mr. Mayor” və “Ekrem Başkan” ləqəbləri ilə) yazışmalar aparıb.
Prokurorluğun ittihamnaməsində Günün “iş adamı kimi komuflaj olunmuş İngiltərə kəşfiyyatı əməkdaşı” olduğu, onun vasitəsilə Merdan Yanardağ və Necati Özkan kimi şəxslərin xarici kəşfiyyat agentliklərinə məlumat ötürdüyü iddia edilir.
Müvafiq sənədlərdə bildirilir ki, İmamoğlunun komandasından biri kimi təqdim edilən, xarici olan Aaron Bar adlı şəxsin də ABŞ kəşfiyyat orqanlarının layihə koordinatoru olduğu, İstanbul Bələdiyyəsinin elektron poçt sistemləri və məlumatlarının bu şəxs vasitəsilə əldə edildiyi qeyd olunur. İddia olunur ki, bu məlumatlar əsasında seçkilərdə ictimai fikir formalaşdırmaq üçün saxta analizlər aparılıb.
Həmçinin prokurorluq iddia edir ki, İmamoğlu və kampaniya üzvləri prezidentlik seçkisinə dəstək toplamaq üçün xarici fondların cəlb edilməsi, həmçinin seçici məlumatlarını kəşfiyyat məqsədləri üçün toplamağa çalışıblar. Məsələn, ittihamnamədə qeyd olunur ki, onlar 2019-cu il seçkilərində bir çox seçicinin sosial media paylaşımlarına və şəxsi mesajlarına giriş əldə etməklə seçkiyə təsir etmək istəyiblər.
Bu məlumatların bir çoxu hələ sübuta çevrilməyib; İmamoğlu və ittiham edilənlər ittihamları rədd edərək bu iddiaların “içi boş konspirasiya” olduğunu bildirirlər.
Ekrem İmamoğlu kimdir?
Ekrem İmamoğlu Türkiyənin İstanbul şəhərinin 2019-cu ildən bəri bələdiyyə sədridir və həm müxalif Cümhuriyyət Xalq Partiyasının (CHP), həm də ölkənin ən aparıcı müxalif siyasətçilərindən biridir. O, hakim Ədalət və İnkişaf Partiyasının (AKP) uzun illər boyunca İstanbulu idarə etməsindən sonra 2019-cu ilin yerli seçkilərində böyük sensasiya yaradaraq İstanbul bələdiyyəsini xeyli səs fərqi ilə CHP-yə qazandırıb.
İlk seçkilərdə AKP-nin etirazı səbəbi ilə keçirilən təkrar səsvermədə də İmamoğlu daha böyük fərqlə qalib gəlib. 2024-ün yerli seçkilərində də yenidən İstanbul bələdiyyə sədri seçilən İmamoğlu, CHP daxilində milli miqyaslı nüfuzunu daha da artırıb. Bir çox müşahidəçi onu Türkiyədə 2028-ci il prezident seçkilərində Ərdoğanın əsas rəqibi kimi görür.
Onun populyarlığı həm sekulyar, həm dinamik cəmiyyət seqmentləri arasında genişdir və İstanbul kimi böyük bir iqtisadi mərkəzi idarə etməsi Türkiyə siyasətində böyük əhəmiyyət kəsb edir.
İmamoğluya qarşı hüquqi təzyiqlərin xronologiyası
Son illərdə İmamoğlu bir sıra məhkəmə və istintaq proseslərinə məruz qalıb ki, bu da o və müxalifət tərəfindən siyasi motivli hesab edilir. 2022-ci ildə o, İstanbul seçki komissiyasının rəsmilərini “axmaq” adlandırdığı üçün təhqir ittihamı ilə mühakimə olunub və 2,5 il həbs cəzası alıb. Cəzası apellyasiya məhkəməsində olduğu üçün, hökm qüvvəyə minməsə də onun 2023-cü ildə prezidentliyə namizəd olmasına mane olub.
2023-də İmamoğlu Beylikdüzü bələdiyyəsində tender qalmaqalına görə korrupsiya ittihamı ilə də hədəfə alınıb. Həmin ilin noyabrında prezident Ərdoğan da İmamoğlunu onu təhqir etdiyi iddiası ilə məhkəməyə verib ki, bu da dörd ilə qədər həbs cəzası ilə nəticələnə biləcək presedent yaratmaq məqsədi daşıyırdı.
2024-ün yanvarında isə İmamoğlu haqqında İstanbul Baş Prokurorluğunun başçısı və bir məhkəmə eksperti ilə bağlı səsləndirdiyi tənqidlərə görə iki yeni araşdırma açılıb.
2025-in martında isə prokurorluq İmamoğlunu “korrupsiya, rüşvət, tender saxtakarlığı və terrorizmi dəstəkləmək” kimi ittihamlarla həbs edib. Təhsilini başa vurduğu İstanbul Universiteti isə diplomunun saxta olduğunu iddia edərək ali təhsilini sənədini əlindən alıb. Bu hadisə beynəlxalq və yerli hüquqşünaslar tərəfindən qanun aliliyinin zorakılığa çevrilməsi kimi dəyərləndirilib.
- Əliyev-Putin görüşü: təyyarə böhranı, sanksiya təhdidləri və balans siyasəti
- Ərdoğanın “legitimlik” dərdi: Türkiyə xarici siyasətdə daxili legitimlik axtarışındadır
- Azərbaycan-İsrail əlaqələri: İki millət, bir dövlət
Müxalif liderlərə qarşı ittihamların siyasi mənası
Türkiyədə son illərdə müxalifət liderlərinə qarşı casusluq, terrorizm və korrupsiya ittihamlarından istifadə etməyə meyillik müşahidə olunur. İmamoğlu nümunəsində də bir çox analitik və siyasətçi bu halı “siyasi hədəf” kimi dəyərləndirir.
Həm AP, həm “Reuters” kimi beynəlxalq agentliklər və insan hüquqları təşkilatları bu istintaqı hakimiyyətin yerli seçki uğurlarını zədələmək səylərinin bir hissəsi hesab edirlər. 2025-in martındakı həbs zamanı da tənqidçilər CHP rəhbərliyinin 2028 prezident yarışına mane olmaq üçün genişmiqyaslı təzyiq kampaniyasından danışırdılar. HRW bu həbsi “siyasi motivli addımla xalqın seçilmiş nümayəndələrinin hüquqlarının pozulması” kimi qiymətləndirmişdi.
Digər tərəfdən, Türkiyədə İmamoğluna qarşı “PKK ilə əlaqə” və “casusluq” kimi ittihamlar təkcə onun şəxsini hədəf almır, həm də CHP-nin (İmamoğlunun partiyası) başqa müxalif qüvvələrlə – xüsusən də kürd siyasi hərəkatı ilə əməkdaşlığını zəiflətmək məqsədi daşıya bilər.
Məsələn, “Reuters”in yazdığına görə, İmamoğluna qarşı “PKK ilə əlaqə” ittihamı əslində onun keçən ilki yerli seçkilərdə kürd müxalifət partiyası – DEM Partiya (əvvəlki HDP) ilə əməkdaşlıq etməsi səbəbindən ortaya atılıb.
Ümumilikdə bu cür ittihamlar barədə müxalifətçiləri təhdid etmək və onların siyasi fəallığını zəiflətmək məqsədi daşıdığı qənaətləri mövcuddur. CHP tərəfdarları hesab edir ki, hakimiyyət “yeni cinayətlər” uydurmaqla seçki qələbələrini “cinayət”ə çevirməyə çalışır.
İmamoğlu və müxalifətin reaksiyası
İmamoğlu özünə qarşı irəli sürülən ittihamları qətiyyətlə təkzib edib. O, məhkəmədə casusluq ittihamlarını “şəxsinə edilən ən böyük təhqir” kimi qiymətləndirib və iddianı “absurd” adlandıraraq “mən heç vaxt bir kəşfiyyat xidmətinin və ya gizli məlumatın içində olmamışam” deyib.
Eyni zamanda həbsxanada verdiyi bəyanatda bu istinqaqı “ağlasığmaz, tamamilə əsassız yalan” adlandırıb.
Onun yaxın müttəfiqləri və CHP rəhbərliyi də ittihamları qətiyyətlə rədd edərək bu prosesi hakimiyyətin siyasi oyunu adlandırıblar.
Məsələn, CHP sədri Özgür Özel İstanbul məhkəməsi qarşısında çıxış edərək deyib:
“Oğru, korrupsioner, terror dəstəkçisi dedilər; alınmadı. İndi “casus” deməyə çalışırlar”.
CHP-nin sədr müavini Burhanettin Bulut isə bildirib ki, “indiki halda hökuməti tənqid etmək və ya seçkilərdə qalib gəlmək cinayət hesab olunur”.
Gül Çiftçi kimi CHP funksionerləri də prosesin uzadıldığını, müstəntiqlərin qənaətbəxş fakt olmadan yeni cinayətlər icad etdiyini vurğulayıblar.
Merdan Yanardağ (tanınmış türk jurnalist və “Tele1” kanalının rəhbəri) ona qarşı yönələn casusluq ittihamlarına cavab verərək deyib ki, hakimiyyətin təqdim etdiyi “sübutlar” – səs yazıları saxtadır, manipulyasiya olunub.
Xalq arasında da bu məsələyə qarşı etirazlar davam edir. İstanbulun Çağlayan məhkəməsi önündə minlərlə nəfər yığışıb İmamoğlunun azadlığını tələb edib. Aksiya iştirakçıları İmamoğlunun həbsini haqsız və siyasi motivli saydıqlarını bildiriblər. CHP təmsilçiləri də hüquqi prosesin demokratik normalara zidd olduğunu vurğulayıb, prosesin siyasi məqsədlərlə aparıldığı qənaətindədirlər.
Beynəlxalq təşkilatların və Qərb dövlətlərinin mövqeyi
İmamoğlu həbsinə qarşı beynəlxalq narahatlıq da ifadə olunub. Avropa Komissiyası sözçüsü Türkiyədən demokratik dəyərlərə riayət etməyi və dinc etirazlar azadlığını qorumağı tələb edib. Açıqlamada vurğulanıb ki, “Avropa İttifaqı namizədi olaraq Türkiyə əsas demokratik dəyərlərə sadiq qalmalıdır, seçilmiş rəsmilərin və sülhsevər mitinqlərin hüquqları tam şəkildə təmin edilməlidir”.
Avropa Şurası Parlament Assambleyası (AŞPA) isə aprel sessiyasında İmamoğlunun dərhal azad olunmasını tələb edən qətnamə qəbul edib. Sənəddə həbs, irəli sürülən ittihamlar və diplomun ləğvi “siyasi motivli” addımlar kimi təsvir edilib və bunların müxalifəti “nəzarət altına almaq, plüralizmi boğmaq və siyasi müzakirələri məhdudlaşdırmaq” cəhdləri olduğu vurğulanıb. Assambleya həmçinin sonrakı aksiyalara qarşı polis zorakılığını tənqid edib və aksiyaçıların haqqı olan toplaşma azadlığının pozulmaması üçün Türkiyəni tənbeh edib.
Amerika Birləşmiş Ştatlarında isə bir sıra senatorlar Türkiyəyə təzyiq göstərməyə çağırıb. ABŞ Senatı Xarici Əlaqələr Komitəsinin demokrat üzvü Jeanne Shaheen martda çıxış edərək həbsin Türkiyə demokratiyasına zərər verdiyini söyləyib və İmamoğlunun dərhal azad olunmasını tələb edib.
“Reuters”in verdiyi məlumata görə, ABŞ Dövlət Departamenti də Ankaradan “vətəndaşlarının hüquqlarına hörmətlə yanaşmasını” gözlədiyini bildirib. Almaniya, Fransa və bir sıra digər Avropa ölkələri, eləcə də Avropa Komissiyası bu saxlanmalar barədə sərt münasibət bildiriblər. Xüsusilə “Human Rights Watch” təşkilatı bu ittihamların “siyasi motivli və əsassız” olduğunu vurğulayaraq, İmamoğlunun azad edilməsini tələb edib.
Hadisənin Türkiyə siyasi rejimi və demokratiya baxımından əhəmiyyəti
İmamoğlunun həbsi və sonrakı casusluq ittihamları Türkiyədə demokratik normaların getdikcə zəiflədiyini göstərən mühüm nümunə kimi qiymətləndirilir. Müşahidəçilərin fikrincə, seçkidə uğur qazanmış müxalifət liderləri üzərində sistematik təqib aparmaq, hakimiyyətin gücünü artırmaq cəhdidir. 2024-ün yerli seçkilərində CHP-nin böyük şəhərlərdə qələbəsi AKP-nin ən böyük məğlubiyyəti idi və indi həmin nəticələri siyasi cinayətlər hesab etməyə başlanması Türkiyənin siyasi qütbləşmə dərəcəsini yüksəldir.
Bir çox ekspert bu gedişatı demokratik institutların sıradan çıxması, qanun aliliyinin zəifləməsi kimi qiymətləndirir. Məsələn, AŞPA hesabatında bu hadisələrin “seçicilərin iradəsinə qarşı” olduğu bildirilir. Mart ayında həbs xəbəri ilə birjada Türkiyə lirəsinin kəskin ucuzlaşması da iqtisadi bazarlara bu siyasi riskin necə təsir göstərdiyini göstərir.
Ümumilikdə, İmamoğlu hadisəsi Türkiyədə hakimiyyətin hüquq-mühafizə orqanlarını siyasi hədəflərə yönəltmək meylini simvollaşdırır. Bu, prezident ətrafındakı tənqidçiləri susdurmaq strategiyasının bir hissəsi kimi qəbul edilir. Əgər bu tendensiya davam edərsə, Türkiyə demokratik strukturlarının daha da məhdudlaşdırılması gözlənilir.
Digər tərəfdən, genişmiqyaslı repressiyalara rəğmən, son seçkilərdə müxalifətin uğuru göstərib ki, əhali alternativ siyasət istəyə bilər – bu da gələcəkdə siyasi vəziyyəti proqnozlaşdırmaqda çətinlik yaradır.
Nəticə və perspektivlər
Ekrem İmamoğluna qarşı casusluq ittihamı və həbsi Türkiyədə son illər gedən siyasət mübarizəsinin ən son mərhələsi kimi görünür. Mövcud vəziyyətdə perspektivlər mürəkkəbdir. Əgər İmamoğlu və müttəhimlər məhkəmə prosesini uduzarsa, bu, CHP üçün ciddi məğlubiyyət, AKP üçün isə erkən siyasi qələbə ola bilər.
Belə bir nəticə müqavimət göstərə biləcək azad müxalif platformalarının necə formalaşacağını da müəyyən edəcək. Əks halda, əgər daxildə və xaricdə sanksiya və təzyiq güclənsə, hakimiyyət ittihamları yumşalda və ya məhkəmə prosesini ləngidə bilər.
Bütün bunlar Türkiyənin gələcəkdə demokratik bir dövlət kimi qalıb-qalmayacağına dair sualları gündəmə gətirir. İmamoğlunun işi hakimiyyət-müxalifət qarşıdurmasının mərkəzində olduğundan, prosesin gedişi və nəticələri gələcək seçkilərin şəffaflığı, vətəndaş hüquqlarının qorunması baxımından sınaq olacaq.
Hazırda seçilənin iradəsini nəzərə almaq yerinə onu “casus” adlandırmaq cəhdi, Türkiyənin demokratik ənənələrinə ciddi zərbə kimi qiymətləndirilir. Odur ki, bu hadisə həm Türkiyə daxilində, həm də beynəlxalq səviyyədə ölkənin siyasi kursuna dair uzunmüddətli təsirlər yarada bilər.
Ekrem İmamoğlu barəsində “casusluq” ittihamı